Wśród wielu wielowiekowych tradycji rzemieślniczych Chin ceramika z Jianshui wyróżnia się nie tylko głębią historii, ale i wyjątkowym charakterem artystycznym. Razem z Yixing w Jiangsu, Rongchang w Chongqingu i Qinzhou w Guangxi, Jianshui tworzy tzw. cztery wielkie garncarnie Chin – najważniejsze ośrodki tradycyjnej ceramiki. Wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ceramika z Jianshui stanowi prawdziwy pomost między sztuką a funkcjonalnością – od kuchennych naczyń po arcydzieła kaligrafii na herbacianych czajniczkach.

3500 lat historii Jianshui

Ceramika z Jianshui ma swoje korzenie w starożytności – jej początki sięgają nawet 3500 lat wstecz. Rozwijała się przez dynastie Song, Yuan, Ming i Qing. Początkowo używana głównie w kuchni (np. do słynnego „kurczaka parzonego” 汽锅鸡 w glinianym garnku), dopiero od lat 90. XX wieku zaczęto na większą skalę tworzyć naczynia herbaciane – odpowiadając na rosnące zainteresowanie ceramiką wśród miłośników herbaty na całym świecie.

Gliny z Góry Pięciu Barw

Wyjątkowość ceramiki z Jianshui zaczyna się od gliny. Surowiec pochodzi z tzw. Góry Pięciu Barw – złóż, które dostarczają pięciu podstawowych rodzajów gliny: kolorową, żółtą, białą, zieloną i purpurową. Rzemieślnicy zazwyczaj mieszają kilka rodzajów, tworząc przemyślane kompozycje, które zapewniają pożądany kolor, odpowiednią plastyczność i odporność na pękanie.

Wszystkie mają wysoki udział tlenków żelaza, co nadaje im barwę i dużą twardość. Na przykład purpurowa glina to w ponad 80% tlenek żelaza (Fe₂O₃), przy niskiej zawartości krzemionki (~7,8%) . Zielona glina zawiera głównie krzemionkę (~61%) i glinokrzemiany (~25%) . Biała i żółta glina są bogate w krzemionkę (~74%) i glin (Al₂O₃ ok. 13–16%) . Mieszanka „kolorowa” glina jest umiarkowanie bogata w Fe₂O₃ (~11%) i krzem (~60%) . Wszystkie te gliny mają niska plastyczność i wysoką lepkość, ale doskonałą odporność na wysoką temperaturę . Po wypaleniu i polerowaniu (bez szkliwa) powierzchnia naczyń jest gładka i błyszcząca – mówi się nawet, że ceramika Jianshui jest „twarda jak żelazo, lśniąca jak woda, gładka jak jadeit, brzmiąca jak dzwonek” . Dzięki porowatej strukturze (pomiędzy spiekłymi ziarnami) wyroby przepuszczają powietrze, co pozwala zachować świeżość przechowywanych produktów, a jednocześnie są odporne na korozję kwasową czy zasadową .

Po wypale, w zależności od proporcji użytych glin, naczynia uzyskują głęboko ziemiste, metaliczne odcienie – od ciepłego brązu przez purpurowo-brązowe tony aż po gładką czerń. Zamiast szkliwa, ceramika ta osiąga połysk dzięki intensywnemu polerowaniu – niekiedy mówi się o efekcie „miedzianego lustra”.

Czajniczki Jianshui przywiezione z naszej podróży możesz znaleźć tutaj: CZAJNIKI - Sklep Czajownia

Proces tworzenia ceramiki z Jianshui

Produkcja ceramiki w Jianshui to w pełni ręczny, wieloetapowy proces, który może trwać wiele dni. Obejmuje on:

1. Wydobycie i przygotowanie gliny – surowiec jest mielony, mieszany i poddawany fermentacji przez kilka dni, aż osiągnie konsystencję pasty.

2. Ugniatanie – ręczne wyrównanie struktury gliny usuwa pęcherzyki powietrza, zapobiegając pękaniu przy wypale.

3. Formowanie – glinę kształtuje się na kole garncarskim, nadając jej odpowiednią grubość i proporcje.

4. Zdobienie – powierzchnię naczynia zdobi się malunkami, często inspirowanymi chińską poezją, pejzażami, symbolami lub kaligrafią.

5. Inkrustacja i grawerowanie (technika wytłaczania i wypełniania 陰刻陽填) – unikatowa metoda polega na wycinaniu wzorów w lekko przeschniętej glinie i wypełnianiu ich kolorową glinką. Uzyskuje się w ten sposób wielobarwne, kontrastowe wzory na ciemnym tle.

6. Wypalanie – naczynie suszy się przez 7–12 dni, a następnie wypala w temperaturze 1000–1200°C. Proces ten utrwala strukturę, barwę i właściwości fizyczne ceramiki.

7. Szlifowanie i polerowanie – na koniec wyrób szlifuje się i poleruje kamieniami rzecznymi, aż do uzyskania lśniącej, jedwabistej powierzchni.
   

Zastosowanie ceramiki w świecie herbaty

Chociaż tradycyjnie naczynia Jianshui służyły w kuchni, dziś znajdują coraz szersze zastosowanie w ceremonii parzenia herbaty. Nadają się przede wszystkim do przygotowania herbat w stylu gongfu, zwłaszcza ciemnych herbat z Junnanu, jak pu-erh czy ciemne oolongi. Uważa się, że lokalna glina Jianshui dobrze współgra z junnańską herbatą – parzenie herbaty w czajniczku z tej samej krainy podobno potęguje głębię smaku.

Ceramika z Jianshui, mimo że nieszkliwiona, jest całkowicie wodoszczelna. Drobnoziarnista glina i wysoka temperatura wypału sprawiają, że naczynia są odporne na wrzątek i działanie chemiczne. Podobnie jak czajniki Yixing, czajniki z Jianshui „pamiętają” herbatę – ich lekko porowate ścianki absorbują olejki eteryczne naparu, dzięki czemu po kilku użyciach naczynie subtelnie wzbogaca smak kolejnych parzeń. Z tego powodu zazwyczaj przypisuje się jeden czajnik do konkretnego rodzaju herbaty – np. puera, oolonga czy innego koloru. Dodatkowo, dzięki starannemu spasowaniu i dopracowanemu kształtowi, czajniczki z Jianshui wyróżniają się świetną ergonomią – pokrywki idealnie przylegają, a profil dziobka umożliwia precyzyjne cięcie strumienia, co doceni każdy herbaciany entuzjasta.

Dziedzictwo kulturowe

Sztuka tworzenia ceramiki z Jianshui przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. W samym Jianshui działa dziś ok. 2700 manufaktur (!) – wiele z nich prowadzonych jest przez mistrzów z oficjalnymi tytułami prowincjonalnymi i krajowymi. Ceramika ta jest ważnym symbolem dziedzictwa kulturowego prowincji Junnan, eksponowanym w muzeach i kolekcjach prywatnych. Jianshui uznano za narodowe niematerialne dziedzictwo kulturowe Chin, bywa nazywane „stolicą purpurowej ceramiki”. Umiejętności garncarskie przekazywane są tu z pokolenia na pokolenie – społeczność liczy uznanych mistrzów rzemiosła (w rejonie działają setki artystów, w tym kilku o tytułach narodowych i prowincjonalnych mistrzów) . Dzieła ceramiki Jianshui wystawiane są na muzealnych ekspozycjach jako symbol bogactwa kulturowego Junnanu. Ceramikę tę opisuje się często jako „perłę” tradycji regionalnej – unikatową pod względem kolorystyki i technik zdobienia.